58- Πρωτάτον

στις Καρυές, εκτός από τα κονάκια των μονών,

υπάρχουν και άλλα κάποια λιγοστά κελλιά,  

στα οποία οι διαμένοντες μοναχοί, 

μπορούν να έχουν επιπλέον εργόχειρα,

όπως του ιερέα στο Πρωτάτο που τελεί τις ακολουθίες,

ή του ψάλτη, σαν τον Γέροντα Γαβριήλ,

ή του εκκλησιάρχη του ναού,

του μοναχού δηλαδή που είναι υπεύθυνος για ένα χρόνο να φροντίζει τον ναό.

 

για χρόνια πολλά εκκλησιάρχης του Πρωτάτου ήταν ο Γέροντας Ιερόθεος,

και τυχεροί όσοι αξιώθηκαν να ακούσουν την ..."ξενάγηση" 

που έκανε με ιδιαίτερη επιμέλεια και γνώσεις,

σε όσους προσκυνητές τον συνάντησαν τότε στον ναό

και θα προσπαθήσω, όσο μου επιτρέπει η μνήμη μου,

να μεταφέρω την περιγραφή του:

"ήδη από τον 5ο αιώνα στο Άγιον Όρος έχουν προσέλθει ασκητές, 

οι οποίοι διαβιώνουν σε οπές της γης και καλυβάκια,

και καθώς ο αριθμός τους αυξάνει, 

πριν ακόμα φτιαχτούν τα πρώτα μοναστήρια,

έρχονται στις Καρυές και φτιάχνουν το έτος 963

την πρώτη κεντρική εκκλησία στο Όρος, το Πρωτάτον, 

στο οποίο μπορούν πλέον όλοι να μαζεύονται στις μεγάλες εορτές.

υπάρχουν εδώ λοιπόν, τρία βασικά στοιχεία που οφείλετε να προσέξετε.

κατ' αρχήν, η εφέστιος Εικόνα της Παναγίας,

η σημαντικότερη από όλο το πλήθος των Αγίων Εικόνων

που υπάρχουν σε όλα τα μοναστήρια,

το Άξιον εστί.

η παράδοση αναφέρει πως Άγγελος εμφανίστηκε σε έναν ταπεινό μοναχό,

κι έψαλλε πριν εξαφανιστεί, τον συγκεκριμένο και ομώνυμο ύμνο,

μπροστά στην Εικόνα της Παναγίας, 

που αμέσως μετά μεταφέρθηκε εδώ στο Πρωτάτο,

και μπορείτε να Την προσκυνήσετε.

ο ύμνος αυτός από τότε ψάλλεται σε κάθε Θεία Λειτουργία,

σε όλες της εκκλησίες της Ορθοδοξίας μας.

έπειτα, πίσω στον πρόναο, να προσκυνήσετε και στο παρεκκλήσι (*1)

όπου βρίσκονται τα Άγια Λείψανα,

του Αγίου Μάρτυρα Κοσμά του Πρώτου,

που μαζί με τους οσιομάρτυρες μοναχούς που αποτελούσαν την Ιερά Επιστασία,

περίπου στα μέσα του 13ου αιώνα,

μαρτύρησαν από λατινόφρονες που ήρθαν εδώ στο Όρος,

αρνούμενοι να δεχτούν την ένωση που επεδίωκαν με τους καθολικούς,

και τον μεν Όσιο Κοσμά τον κρέμασαν,

τους υπολοίπους δε, τους καρατόμησαν,

αφού προτίμησαν να παραμείνουν πιστοί στην Ορθοδοξία μας,

παρά να υποκύψουν στις πιέσεις και να ενωθούν με αιρετικούς.

τέλος σας ζητώ να προσέξετε με ιδιαίτερη προσοχή 

τις τοιχογραφίες των Αγίων (*2)

που υπάρχουν στο εσωτερικό του Πρωτάτου.

υπάρχουν δύο σχολές Αγιογραφίας 

και δεν μπορούμε να πούμε ότι κάποια είναι "κάλύτερη" από την άλλη,

αφού και δύο επιτελούν τον ίδιο ιερό σκοπό.

 

αντίθετα με την κοσμική ζωγραφική, 

όπου αρχίζουν να ζωγραφίζουν από τα φωτεινά σημεία πρώτα

και μετά συνεχίζουν να προσθέτουν τις σκιές,

στην Αγιογραφία ξεκινούν απο τα πιο σκούρα χρώματα,

και βαδίζοντας προς το "Φως", προσθέτουν όλο και πιο ανοιχτόχρωμα,

μέχρι να φτάσουν και στις πολύ λευκές ψιλές γραμμές, τις "ψιμυθιές".

 

στην μεταγενέστερη Κρητική σχολή,

μιας και οι κυριότεροι εκπρόσωποί της ήταν από την Κρήτη,

όπως για παράδειγμα ο Θεοφάνης ο Κρης,

τα πρόσωπα των Αγίων χαρακτηρίζονται 

από την έντονη πνευματικότητα,

είναι αυστηρά, λιτά, λεπτά, ασκητικά,

η βάση, τα σκοτεινά σημεία του προσώπου δηλαδή,

είναι σκούρα, σχεδόν καφετιά, ενώ οι φωτισμοί,

τα πιο ανοιχτόχρωμα σημεία, είναι λιγοστά,

σαν μικρά ...νησιά στο ...πέλαγος του σκούρου προπλασμού.

 

εδώ όμως στο Πρωτάτο,

εμφανίζεται ένας αγιογράφος, μέγας δεξιοτέχνης στην ζωγραφική,

για τον οποίον δεν έχουμε σχεδόν δυστυχώς καμιά πληροφορία,

εκτός από το όνομά του,

Μανουήλ Πανσέληνος.

αυτός πρωτοτύπησε σε πολλά σημεία, 

σε σχέση με ό,τι προϋπήρχε στην αγιογραφία και ό,τι ακολούθησε αργότερα,

βάζοντας αντί για σκούρους προπλασμούς ,

μια λαδί, σχεδόν πρασινωπή απόχρωση,

απλώνοντας σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό τα φωτεινά σημεία

και κάνοντας τα πρόσωπα, αν και πολύ δυναμικά, 

να δείχνουν πιο... ανθρώπινα,

θέλοντας να δείξει πως οι Άγιοι είναι και αυτοί άνθρωποι,

σαν και μένα κι εσένα, που όμως βάδισαν έως τέλους την Οδό.

ξενίζει ίσως αρχικά η πρασινωπή σκιά,

αλλά έρχεται σήμερα η ψυχολογία και μας λέει πως,

το μάτι δεν βλέπει ποτέ ένα χρώμα μόνο του,

αλλά πάντα σε συνδυασμό με το χρώμα που υπάρχει δίπλα του,

οπότε και το πράσινο μαζί με το έντονο κοκκινάδι που βάζει στα μάγουλα,

δημιουργούν μαζί το καφέ-μπεζ της σκιάς στα πρόσωπα. 

 

άρεσε τόσο πολύ ο τρόπος της ζωγραφικής του,

πού όλες οι απόπειρες να τον μιμηθούν

- και λέω απόπειρες, γιατί κανένας δεν μπόρεσε να τον φτάσει-

δημιούργησε την ονομαζόμενη Μακεδονική σχολή.

υπ΄όψιν πως, δεν υπάρχει κανένα άλλο σωζόμενο δικό του έργο,

εκτός από τις τοιχογραφίες εδώ στο Πρωτάτο,

και αν και κάποιοι ιχυρίζονται πως υπάρχουν ενδείξεις έργων του,

ίσως στο Βατοπαίδι ή την Μεγίστη Λαύρα,

εγώ όμως, βλέποντας τα δίπλα-δίπλα, δεν το πιστεύω να είναι δικά του έργα,

δεν έχουν το δικό του δυναμισμό, ίσως να είναι έργα των μαθητών του."

 

 

 

(*1)

στον πρόναο υπήρχε τάφος από παλιά με ακοίμητο καντήλι,

αλλά δεν γνώριζαν ποιανού αγίου ήταν,

μέχρι το 1981, όταν ο Γέροντας Ιερόθεος σαν εκκλησιάρχης,

μαζί με τον Γέροντα Κύριλλο ως ιερέας του Πρωτάτου,

πήραν τελικά την άδεια από την Ιερά Επιστασία να σκάψουν,

και σε βάθος περίπου ένός μέτρου, βρήκαν και τα Λείψανα των Αγίων,

μαζί με επιγραφές που εξηγούσαν περί ποίων  επρόκειντο,

κι έτσι, αν και η ιστορία των Οσιομαρτύρων ήταν γνωστή από την παράδοση,

η ανακάλυψη των επιγραφών απέδειξε και την αλήθεια των γεγονότων.

 

 

(*2)

η φωτογράφιση στο Πρωτάτο απαγορεύεται,

ως τόσο, λάτρης του Πανσέληνου ο Γέροντας Ιερόθεος,

και βλέποντας την φθορά που υπήρχε στις τοιχογραφίες,

ένα βράδυ αργά, κλείδωσε τον ναό, έστησε σκαλωσιές μέσα στον ναό (!)

και πλήρωσε επαγγελματία φωτογράφο

να φωτογραφίσει έναν-έναν όλους τους Αγίους

κι έτσι σήμερα, όποια φωτογραφία από τοιχογραφία του Πανσέληνου

βλέπετε στο δίκτυο πλέον να υπάρχει,

το ..."χρωστάμε" στην δική του ..."παρακοή" κι επιμέλεια.